''ΣΕΡΒΙΩΝ ΦΡΟΥΡΟΣ'': ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ ΣΕΡΒΙΩΝ: Ο ΤΟΠΟΣ,Η ΣΥΝΟΙΚΙΑ,Ο ΝΑΟΣ (ΒΙΝΤΕΟ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ).

του Νίκου Γ. Μπουκουβάλα σε συνεργασία με το Σερβίων Φρουρός.

1. Ο ΤΟΠΟΣ.

Η περιοχή αυτή των Σερβίων ανήκει στους τόπους που δύσκολα περιγράφονται ρεαλιστικά , απογυμνωμένοι από μνήμες γενεών που μας παρέδωσαν λόγο και θρύλο ως σήμερα. Τόπος λουσμένος στη φυσική ομορφιά , μέσα στα πεύκα , με θέα τον κάμπο μας , τη λίμνη και την υψηλή γέφυρα Σερβίων , στέκεται στο βόρειο-ανατολικό χείλος του μεγάλου φάραγγα (Χούνη) και αμέσως έξω απ’ τη βυζαντινή καστροπολιτεία των Σερβίων. Η τοποθεσία διαθέτει μια χαρακτηριστική δροσιά οφειλόμενη στο αεράκι , στον ίσκιο των δέντρων , στον παφλασμό των υδατοπτώσεων του φάραγγα και ως τη δεκαετία του 1990 στο αυλάκι με νερό που έρρεε μπροστά απ’ το ναό. Σήμερα το αυλάκι δεν υπάρχει , αφού στη θέση του έχει κατασκευασθεί ο ΄΄φιδίσιος΄΄ περιπατητικός διάδρομος, που εξυπηρετεί την εύκολη πρόσβαση στη Χούνη.

Άγιοι Ανάργυροι , πεδίο μνήμης πολλών γενεών , εφήβων και νέων Σερβιωτών , που το πλημμύριζαν με τα μαντολίνα , τις κιθάρες και τους έρωτες τους , αναδεικνύοντας το σε διαχρονικό χώρο της ελευθερίας τους. Ακόμη δημοφιλέστατος προορισμός των κυριακάτικων , και όχι μόνο , οικογενειακών περιπάτων. Όλοι αυτοί έστρωναν τα χριάμια στα πλατώματα και στις πλαγιές απολαμβάνοντας την ομορφιά και τη συντροφιά .Τα παιδιά , με την κεραμίδα στο χέρι , χάραζαν στα ριζά του ναού , στα πεζούλια τα σχέδια των κλασικών σερβιώτικων παιχνιδιών: τριώτα , δεξαεξάρα , λαγός. Οι συνήθεις προμήθειες κιχιά , κέικ και τυροπιτάκια , συνοδεύονταν απ’το γάργαρο νερό της κρήνης συνεχούς ροής των αγίων Αναργύρων.

Πολύ περισσότεροι Σερβιώτες συνέρρεαν όταν τελούνταν στο ναό λειτουργίες και τέτοιες εκ παραδόσεως είχαν πολλές , απ’ τις οποίες θα μνημονεύσουμε δύο : α) της 1^ης Ιουλίου , ημέρα εορτής του ναού στη δεύτερη συζυγία των αγίων Αναργύρων , μαρτύρων Ρώμης , β) της 6^ης Ιουνίου , ημέρα ετήσιας λειτουργίας των Νεοχωριτών στην οποία συμμετείχαν και Βλαχολιβαδίτες , οι οποίοι συγκατοικούσαν στη συνοικία Ισνάφι Σερβίων , κάτω από το Κουκουμπέτσι.

2. Η ΣΥΝΟΙΚΙΑ.

Εδώ και τουλάχιστον 150 χρόνια στα Σέρβια δεν υπήρχε εντόπια παράδοση , προφορική η γραπτή , για την παρουσία συνοικίας αγίων Αναργύρων στον ίδιο τόπο. Απ’ το 2013 όμως διαθέτουμε πολύτιμες πληροφορίες για την Επαρχία Σερβίων την περίοδο 1480-1613 , πληροφορίες που αφορούν και τη συνοικία αυτή. Στην διάρκεια αυτή παρακολουθούμε τις χριστιανικές συνοικίες να ΄΄γλιστρούν΄΄ απ’ τη βυζαντινή προς τη νέα πόλη , που σχηματίζεται στα πιο πεδινά μέρη και κληρονόμος της είναι τα σημερινά Σέρβια. Ο πληθυσμός της συνοικίας επί 85 χρόνια ήταν κατ’ελάχιστο:

Παρατηρούμε ότι περί το μέσον του 16^ου αιώνα ο πληθυσμός της συνοικίας μειώνεται κατά 55% , όμως θα πρέπει να αποκλείσουμε την πιθανότητα , η πλειοψηφία των κατοίκων που εγκατέλειψαν τη συνοικία να εγκατέλειψαν τα Σέρβια. Ο αποκλεισμός δεν είναι αυθαίρετος , διότι για τουλάχιστον 40 χρόνια , 1527-1567 , τα Σέρβια ήταν μια απ’ τις σημαντικότερες πόλεις της Μακεδονίας σε χριστιανικό πληθυσμό. Ιδιαίτερα το 1543 η πόλη μας είναι η δεύτερη σε χριστιανικό πληθυσμό πόλη όλης της Μακεδονίας , λίγο πίσω μόνο απ’ τη Θεσσαλονίκη. Συγκεκριμένα:

Λόγω των ανωτέρω πρέπει να αποδεχθούμε ότι οι κάτοικοι που εγκατέλειψαν την σχετικά ορεινή συνοικία των αγίων Αναργύρων , αν όχι επί συνόλω τουλάχιστον κατά το μεγαλύτερο τμήμα τους , μετακινήθηκαν μαζί με κατοίκους άλλων ορεινών συνοικιών , στη ραγδαία αναπτυσσόμενη χριστιανική συνοικία της αγίας Κυριακής (Βαρόσι) στην νέα πόλη. Αν αυτό συνέβη με δική τους απόφαση η κατόπιν οθωμανικής διαταγής μας είναι άγνωστο ως σήμερα. Γεγονός όμως είναι ότι η συνοικία διατήρησε επί 44 χρόνια (1569-1613) το ήμισυ περίπου του πληθυσμού της , 120 κάτοικοι , δίχως να γνωρίζουμε την εξέλιξη μέχρι την οριστική εγκατάλειψη της.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι η παλαιά συνοικία των αγίων Αναργύρων πιθανότατα να προϋπήρχε του έτους 1500 , αφού το εγκώμιο των Σερβίων του βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννη Καντακουζηνού , το 1350 , αναφέρει τη συνοικία έξω και πλησίον της καστροπολιτείας των Σερβίων. Δεν αποκλείεται βέβαια η συνοικία να υπήρχε απ’ τον 11^ο -12^ο αιώνα, όταν πιθανότατα οικοδομείται ο ναός όπως θα αναφέρω παρακάτω.

3. Ο ΝΑΟΣ.

Πολύτιμο μνημείο των Σερβίων είναι ο ναός των αγίων Αναργύρων , ένα κομψοτέχνημα στην άκρη του μεγάλου φάραγγα , κεραμοπλαστικά κοσμημένο και πλήρως εικονογραφημένο. Σήμερα είναι αποδεκτό ότι η τελευταία εικονογράφηση του είναι του έτους 1509-1510 , ενώ οι σωζόμενές τοιχογραφίες της κόγχης ανάγονται στον 11^ο η 12^ο αιώνα , οπότε τότε πρέπει να αποδοθεί και η οικοδόμηση του ναού. Είναι μονόχωρος βασιλικού ρυθμού και διατηρεί την ιδιότροπη σερβιώτικη βυζαντινή παράδοση ,της οικοδόμησης ναών στα όρια των δύο χαραδρών που ορίζουν τον τόπο : μεγάλη Βασιλική (καθεδρικός ναός) , άγιοι Θεόδωροι , άγιοι Ανάργυροι , άγιος Κωνσταντίνος , ναός ανασκαφής 2015 στο μεγάλο φάραγγα , άγιος Γεώργιος ο κρεμαστός και ένας ακόμη ναός στον μικρό φάραγγα , ίσως και άλλοι που δεν τους γνωρίζουμε ως σήμερα. Το μνημείο έχει δημοσιευτεί λεπτομερώς απ’ τον αείμνηστο Ανδρέα Ξυγγόπουλο το 1957 , καθηγητή Α.Π.Θ. και ακαδημαϊκό . Εδώ θα περιορισθούμε στην ανάδειξη πολύ σημαντικών , μοναδικών και πρωτότυπων στοιχείων που συναντάμε σ’ αυτό και που καταχωρούνται σε διαφορετικούς τομείς της επιστήμης.

Α. Αρχιτεκτονικά.

1. Στο ναό συναντάμε την ΄΄ εντελώς ασυνήθη εξωτερική μορφή της αψίδος η οποία είναι ορθογώνιος ΄΄ και όχι ημικυλινδρική ή πολυγωνική , κάτι που είναι μοναδικό στην Ελλάδα.

2. Επίσης ΄΄ χαρακτηριστική είναι η παντελής έλλειψις παραθύρων και εις το σώμα του ναίσκου και εις την αψίδα ΄΄ ( Μετά το 1935 ανοίχθηκαν δύο παράθυρα , ένα μεγάλο στο βόρειο τοίχο και ένα μικροσκοπικό στην κόγχη ).

Β. Εικονογραφικά.

1. Ο καλλιτέχνης που ζωγράφισε το αέτωμα του ανατολικού τοίχου του ναού , προέβη σε μια σύνθεση μοναδική. Συνέπτυξε την εικόνα του αγίου Μανδηλίου , φέροντος την μορφή του Ιησού , με την εικόνα της Αναλήψεως και απέδωσε τούτο κρατούμενο απ’ τη Θεοτόκο σε στάση δέησης . Ο συνδυασμός αυτός δεν συναντάται πουθενά στην Ελλάδα , παρά μόνο στο ναό των Σερβίων.

Γ. Κοινωνιολογικά-Δημογραφικά.

1. Στην κτητορική επιγραφή που βρίσκεται άνωθεν της θύρας του ναού διαβάζουμε ΄΄ ανιστορίσθη ο θείος και πάνσεπτος ναός ούτος … δια συνδρομής και εξόδου των ορθοδόξων χριστιανών … ΄΄ . Η αναφορά των ορθοδόξων χριστιανών ή και των κατοίκων μιας περιοχής στο σύνολο τους ως δωρητών ναού είναι εξαιρετικά σπάνιο στοιχείο. Το συναντάμε το 1509-1510 στα Σέρβια και το 1549 στο ναό του προφήτη Ηλία στο Παλαιογράτσανο Σερβίων. ΄΄ Αυτό ίσως δηλώνει τον παλλαϊκό χαρακτήρα που λάμβανε η οικοδόμηση και η εικονογράφηση ναών στην επισκοπή Σερβίων τον 16^ο αιώνα ΄΄, απόφανση που ενισχύεται και απ’ τα δημογραφικά δεδομένα της προηγούμενης ενότητας. Εκτός απ’ τα δύο αυτά παραδείγματα της επαρχίας μας υπάρχει άλλο ένα στα Ιωάννινα το 1508-1509 και μόνο άλλα επτά , διακόσια όμως χρόνια αργότερα σ’ όλη την Ελλάδα.

Δ. Ιστορία της Τέχνης (αγιογραφία).

1. Στο ναό των Σερβίων συναντάμε το τελευταίο έργο (1510) του καστοριανού εργαστηρίου (1483-1510) που άκμασε στον απόηχο της μεγάλης παλαιολόγειας αναγέννησης στη Μακεδονία και έδρασε απ’ τα Μετέωρα ως τα βόρεια Βαλκάνια. (Μ. Γαρίδης , Μ.Χατζηδάκης , Ι. Χουλιάρας , Α. Τσιλιπάκου πρώτος δε όλων ο Α. Ξυγγόπουλος).

Απ’ την αποσπασματική και περιληπτική παράθεση πληροφοριών στο άρθρο αυτό συνάγεται ότι το μνημείο , πέραν της συναισθηματικής του αξίας για τους εντόπιους , αποτελεί και έναν πολύ αξιόλογο προορισμό για τους εκδρομείς που επισκέπτονται την πόλη και το σπουδαίο βυζαντινό κάστρο μας. Κατόπιν συνεννόησης θα συναντήσουν εδώ ανθρώπους, πρόθυμους να τους ξεναγήσουν και να τους αφηγηθούν τη βυζαντινή ιστορία των Σερβίων ως αντίδωρο της επίσκεψής τους.

ΒΙΝΤΕΟ HD ME ΤΟΝ ΝΑΟ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ ΣΕΡΒΙΩΝ (2017).