Κυριακή 21 Μαΐου 2017

ΒΑΠΤΙΣΤΙΚΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΣΤΑ ΣΕΡΒΙΑ (1800– 1943) μ.Χ. (ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝ-ΗΧΗΤΙΚΟ ΒΙΝΤΕΟ).




      Επιδίωξη  της  παρούσας , μικρής και  ελλειπούς , έρευνας  είναι  η καταγραφή των αρχαιοελληνικών ονομάτων στα Σέρβια  και η διερεύνηση της πιθανής καταγωγής τους ή της αιτίας της παρουσίας τους και της μεγάλης τους πυκνότητας και συχνότητας στην διάρκεια του μεσοπολέμου (1918-1940).

    Είναι γενικά αποδεκτό ότι ως το 1700 τα αρχαιοελληνικά ονόματα είχαν μικρή παρουσία συχνότητας στον ελλαδικό χώρο. Η επόμενη περίοδος  καθ ΄ όλη τη διάρκεια του 18ου αιώνα (1700-1800) είναι η εποχή του ‘’νεοελληνικού διαφωτισμού’’, που επιταχύνει την εξέλιξη της ανάπτυξης της  νεοελληνικής ταυτότητας και κορυφώνεται στη μεγάλη ελληνική επανάσταση του 1821. Ο Αδαμάντιος Κοραής είναι η πιο εμβληματική μορφή της ελληνικής λογιοσύνης αυτής της περιόδου και στρέφει το βλέμμα του στην αρχαία Ελλάδα και τον πολιτισμός της. Έκτοτε μετά το ύστερο Βυζάντιο, χριστιανική Ορθοδοξία και αρχαίος ελληνικός πολιτισμός θα αποτελέσουν εκ νέου τους δύο πυλώνες του αναγεννημένου ελληνισμού. Τα σχολεία του ελλαδικού χώρου περιλαμβάνουν στα προγράμματα διδασκαλίας τους ολοένα και περισσότερα μαθήματα της αρχαιοελληνικής γραμματείας. Διαμορφώνεται έτσι ένα πρώτο αρχαιογνωστικό περιβάλλον , τμήμα του οποίου αποτελεί η υιοθέτηση και αρχαιοελληνικών ονομάτων ως βαπτιστικά των νέων Ελλήνων.
        Στην περιοχή  Σερβίων - Βελβεντού – Κοζάνης  ήδη απ ΄ το 1750  έχει  διαμορφωθεί μια κατάσταση διενέξεων μεταξύ της επισκοπής Σερβίων και Κοζάνης και των χριστιανικών αυτών κοινοτήτων , αφορούσα δευτερεύοντα θέματα. Η παλαιότερη αναφορά που διαθέτουμε για το θέμα της αρχαιονομασίας στην ανωτέρω περιοχή , είναι μια  συστατική επιστολή του 1827 του επισκόπου Σερβίων και Κοζάνης Βενιαμίν (1815-1849) προς τους κληρικούς της αρχιερατικής επαρχίας του , ειδικότερα προς τους κληρικούς των Σερβίων , της Κοζάνης, του Βελβεντού και του Καταφυγίου. Η επιστολή αυτή εν περιλήψει αναφέρει τα εξής :
        ‘’ Εντιμότατοι κληρικοί της καθ’ ημάς Αγιωτάτης Επισκοπής Σερβίων και Κοζάνης και των Θεοσώστων  Κωμοπόλεων Βελβεντού και Καταφυγίου …   Καθώς προ καιρού ήδη σκοπόν είχαμεν να διορθώσομεν  μιαν κατάχρησιν και κακήν συνήθειαν η οποία επικρατεί καθ’ όλην την καθημάς επαρχίαν …  , αυτή δε η κακή συνήθεια είναι το να βάνωσιν  εις τα βαπτιζόμενα νήπια των Χριστιανών τόσον αρσενικά όσον και θηλυκά ονόματα ασήμαντα και μη έχοντα αγίους εορταζόμενους από την αγίαν  Εκκλησίαν  μας    αποφαινόμεθα  αρχιερατικώς  … ίνα από της σήμερον και το εξής μηδείς   των Ιερέων τολμήση  να βαπτίση  νήπιον με όνομα μη εορταζόμενου αγίου παρά της αγίας ημών Εκκλησίας .  11Η   Ιουνίου 1827 ’’(πηγή1).  (διατηρήθηκε η ορθογραφία και η σύνταξη του πρωτοτύπου)
     Από την επιστολή αυτή ασφαλώς συνάγουμε τα εξής δεδομένα για την επαρχία μας:

      α. Τα ονόματα που απαγορεύονταν δεν ορίζονται , οπότε μπορεί να αφορά ένα ευρύτερο φάσμα ονομάτων που δεν έλκει  την καταγωγή του απ’ την  χριστιανική Ορθόδοξη παράδοση (αρχαιοελληνικά , ρωμαϊκά – λατινικά – δυτικά, χαρακτηριστικά εξωτερικών γνωρισμάτων , χαρακτηριστικά ψυχικών αρετών , πανίδας ,χλωρίδας , πολύτιμων λίθων , ζωτικότητας  κ.α.)                
       β. Η συνήθεια να δίδουν βαπτιστικά ονόματα εκτός της Ορθόδοξης παράδοσης :
            1.  Είχε κάποια διάρκεια ως το 1827.   
            2. Είχε επεκταθεί  σ’ όλη την επαρχία της επισκοπής Σερβίων και Κοζάνης ως το 1827.
            3. Το φαινόμενο ήδη το 1827 είχε γίνει ενοχλητικό για τον επίσκοπο Βενιαμίν.
         Όμως  παρά την διασωθείσα  επιστολή του επισκόπου Βενιαμίν το κυρίως ζήτημα  , της πρώτης πηγής προέλευσης των αρχαίων ελληνικών ονομάτων παραμένει ανερεύνητο . Απ’ το οθωμανικό επίσημο φορολογικό κατάστιχο Τ.Τ. 986 , έτους  1498-1502, στο οποίο αναφέρονται τα ονοματεπώνυμα των οικογενειών της τότε οθωμανικής επαρχίας Σερβίων, με λεπτομερέστατο τρόπο, διαπιστώνουμε ότι αρχαιοελληνικά ονόματα δεν υπάρχουν ή όσα υπάρχουν είναι μεταποιημένα , προς την ορθόδοξη παράδοση (πηγή2). Εκτός αυτού η μοναδική δεύτερη διασωθείσα πηγή Σερβίωτικων ονομάτων είναι ο Κώδικας της Ζάβορδας , πρόκειται για έναν κατάλογο αφιερωτών  προς το μοναστήρι του Αγίου Νικάνορα στη Ζάβορδα. Το κείμενο αυτό  (πηγή3) περιλαμβάνει ονόματα της Α’ γραφής (ως το 1692) και της Β’ γραφής (μετά το 1692) και στη σελίδα 75 όπου βρίσκεται ο κατάλογος των Σερβιωτών  αφιερωτών  δεν συναντάμε κανένα αρχαιοελληνικό όνομα. Τα δύο αυτά ντοκουμέντα που οριοθετούν την περίοδο 1500-1700 δεν μαρτυρούν αρχαιοελληνικά ονόματα στα Σέρβια , οπότε η περίοδος 1700-1800 πρέπει να θεωρηθεί ως χρονική διάρκεια στην πορεία της οποίας η αρχαιονομασία πρωτοεμφανίστηκε και αναπτύχθηκε στα Σέρβια. Δυστυχώς μεταξύ 1692 - 1827  δεν έχει διασωθεί κάποιο έγγραφο που να διασώζει τα βαπτιστικά ονόματα των Σερβιωτών , οπότε θα καταφύγουμε στην επαγωγική μέθοδο ως αναγκαστική επιλογή , προκειμένου να διερευνήσουμε τα γεγονότα που συνέβησαν τότε .
        Την  αρχαιοελληνική ονοματοδοσία της περιόδου 1700 - 1943 σε γενικές γραμμές μπορούμε να αποδώσουμε στα παρακάτω γεγονότα , επιφυλασσόμενοι των τεκμηρίων της νεότερης ιστορικής έρευνας :
       Α.       α. Την ύπαρξη στα Σέρβια ενός μορφωμένου (αστικού) στρώματος .
             β. Την στελέχωση των σχολείων , αλλά και των κρατικών υπηρεσιών μετά το 1912 , με ανθρώπους ιδιαίτερης αρχαιογνωσίας.
          γ. Την επιρροή των ανωτέρω στο μικροαστικό στρώμα των Σερβίων (μικροέμποροι-γεωργοκτηματίες) και    την αντίστοιχη   μεταφορά αρχαίων   ονομάτων      με   αναδόχους (κουμπάρους, νούνους ).
              δ.Την ύπαρξη ορισμένων οικογενειών που ο νούνος ήταν αρχαιογνώστης και  έδωσε τα ονόματα: Σωκράτης , Τηλέμαχος , Ευριπίδης , Χαρίλαος , Αγησίλαος , Ασπασία  σε αδέλφια και πρώτα ξαδέλφια στα Σέρβια   όπως ο γιατρός Αθανάσιος  Αστερίου  , Σερβιώτης  απ’ το Λιβάδι.         
    Β.    Μετά την απελευθέρωση των Σερβίων τον ματωμένο Οκτώβριο του 1912  πολλές Σερβιώτικες οικογένειες αστών επιδόθηκαν  σε επίδειξη  αρχαιογνωσίας ως πιστοποίηση της ελληνοπρέπειας τους . Αυτή η πρακτική , εν μέσω πολιτικών  ελατηρίων , επιπρόσθεσε στις ήδη υπάρχουσες αρχαιονομασίες  και άλλες νεότερες.
     Γ.   Την περίοδο 1915 - 1922 στα Σέρβια εγκαταστάθηκαν οικογένειες  απ’ την ανατολική Θράκη , τον  Πόντο – Καύκασο και την Μικρά Ασία. Στις ταλαιπωρημένες αποσκευές τους , εκτός απ’ την πίκρα του ξεριζωμού , κομίσαν στα Σέρβια μια νέα σειρά αρχαιοελληνικών ονομάτων.
       Καθίσταται φανερό λοιπόν ότι στην διάρκεια του μεσοπολέμου  1918-1940  οι τρείς παραπάνω παράγοντες συνετέλεσαν στην πλούσια ονοματολογία των Σερβίων και την εξαιρετική παρουσία αρχαιοελληνικών ονομάτων.  Προς αποφυγή παρεξηγήσεων σημειώνουμε ότι η μεγάλη πλειοψηφία ονομάτων στα Σέρβια είναι της ορθόδοξης χριστιανικής μας παράδοσης.

     

        Τα ρωμαϊκά – δυτικά ονόματα που συναντάμε  στα Σέρβια είναι :
Αιμίλιος , Βικτωρία , Βιλελμίνη , Βιργινία , Βύρων , Γκρέτα , Δεβόρα , Ελεονώρα , Ερασμία , Ιουστίνη , Ιουλία , Ονώριος  , Ερριέτα , Ναπολέων...
      Επίσης έχουμε και την  εμφάνιση   κάποιων σχετικά σπάνιων ονομάτων της Ορθόδοξης παράδοσης στα Σέρβια τα οποία είναι:
Αβραάμ , Αδάμ , Ανανίας , Ανυσία , Γαβριήλ , Δανιήλ , Ελισάβετ , Ησαΐα , Λουκία , Μαγδαληνή , Μάρθα , Μαρκέλα , Πελαγία , Σαλώμη , Τατιανή , Χρυσόστομος , Ιάκωβος , Αγαθόνικος ...
    
     Η ομάδα Σερβίων Φρουρός  ευχαριστεί  θερμά  το διαδικτυακό  ραδιόφωνο   ‘’Ράδιο Λόγος’’ (Κοζάνης) και ιδιαίτερα  τον κ. Λύσανδρο Ρήγα  ,  για την παραχώρηση του ακουστικού υλικού από την ραδιοφωνική του εκπομπή  στις 26-04-2017 , με θέμα τα  ''Αρχαιοελληνικά  Ονόματα στα Σέρβια  την περίοδο  (1800-1943)''.Συνομιλητής του ο Σερβιώτης καθηγητής  κ. Νικόλαος Μπουκουβάλας, ερευνητής της τοπικής ιστορίας.



   
   
         Βίντεο Ήχου Ραδιοφωνικής εκμπομπής ΄΄Ράδιο Λόγος΄΄

 

Πηγές  που βοήθησαν στη  έρευνα :

            1. Αθανασίου Γ.  Τσαρμανίδη , Συμβολή  στην ιστορία της επαρχίας Σερβίων , τ.1 σελ.76  Μ.Ο.Σ  Τα Κάστρα  , Σέρβια 1995.

            2. Κώστας Καμπουρίδης  - Γιώργος Σαλακίδης , Η επαρχία Σερβίων τον 16ο αιώνα μέσα από οθωμανικές πηγές , σελ 428 – 591 , Εκδ. Αντώνη Σταμούλη , Θεσσαλονίκη 2013.

            3. Αθανάσιος Γ. Τσαρμανίδης , ο.π. σελ. 44 . Ενδεχομένως  οι μοναχοί να μην δέχονταν αφιερωτές με τέτοια ονόματα , αλλά δεν γνωρίζουμε.