ΤΟ ΧΡΥΣΩΡΥΧΕΙΟ ΤΩΝ ΣΕΡΒΙΩΝ 1969-1978 (2 ΒΙΝΤΕΟ ΑΠΟ ΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ - ΕΓΚΑΙΝΙΩΝ).

                                        Του Νίκου Γ. Μπουκουβάλα σε συνεργασία με το ιστότοπο Σερβίων Φρουρός.

   

   Στην διάρκεια της δεκαετίας του 1970 επικράτησε στα Σέρβια η πεποίθηση ότι οι προσπάθειες και προσδοκίες δεκαετιών για την εξόρυξη χρυσού , κατέληγαν πλέον σ’ ένα αίσιο τέλος λόγω της κατασκευής στα Σέρβια του πρώτου εργοστασίου παραγωγής του πολύτιμου μετάλλου. Το αίσθημα αισιοδοξίας που διαχύθηκε δεν ήταν καταρχήν αναίτιο. Μια εταιρεία του Καναδά θα διέθετε κεφάλαια και τεχνογνωσία έναντι των αυτοσχέδιων μεθόδων που εφαρμόζονταν ως τότε.

    Θρύλοι της προφορικής παράδοσης διατήρησαν - ίσως για αιώνες - στη μνήμη των κατοίκων την αντίληψη ότι τα Σέρβια ήταν χρυσοφόρα , αν όχι απ’ την αρχαιότητα , τουλάχιστον απ’ την Βυζαντινή εποχή. Επιπλέον απ’ τον 19^ο αιώνα κάποιοι Σερβιώτες (οικ. Παλάσκα) συνέλλεγαν ψήγματα χρυσού εκεί που σμίγουν οι δύο φάραγγες εκατέρωθεν της Βυζαντινής Καστροπολιτείας των Σερβίων (φάραγγας της Χούνης και του αι-Γιώργη του κρεμαστού). Εφαρμόζονταν μια παλιά μέθοδος τοποθέτησης λωρίδων (καναλιών) από αρνίσια δέρματα εγκάρσια στη ροή , τα οποία συγκρατούσαν ένα μείγμα ψηγμάτων χρυσού , όταν τα δύο ρέματα κατέβαζαν μεγάλη ποσότητα νερού και φερτού υλικού. Αυτό το μείγμα (΄΄σκουριές΄΄) το πωλούσαν στην αγορά των Σερβίων σε χρυσοχόους της πόλης.

    Μεταπολεμικά η μέθοδος αυτή συνεχίστηκε ως το 1958. Από τότε και ως το 1965 έγιναν τρείς προσπάθειες αυτοσχέδιων τεχνικών πλυντηρίου με κόσκινα και παγίδες , οι οποίες δεν κατέληξαν στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Όμως μια Καναδική εταιρεία το 1969 μίσθωσε την ίδια έκταση και προσέλαβε φύλακες για τον έλεγχο του χώρου. Η ίδια εταιρεία το 1970 άρχισε την κατασκευή του χρυσωρυχείου  εγκαθιστώντας τον πρώτο μηχανολογικό εξοπλισμό , ο οποίος συμπληρώθηκε ως το 1972-1973 .  Διαμεσολαβητής  για την έλευση της εταιρείας στα Σέρβια ήταν ο Ανδρέας Νασλίδης απ’ τη Βέροια , πρώην έμπορος βάμβακος και χρυσωρύχος των Σερβίων την περίοδο 1963-1965 μαζί με τον Πολύδωρο Σαββιλωτίδη απ’ τα Σέρβια.

    Πρόεδρος της εταιρείας ήταν ο Ελληνοκαναδός  Nicol Lonis ( ή L.G.Nicol ) ο οποίος ήρθε στα Σέρβια το 1971-1972 συνοδευόμενος από δικηγόρους και μηχανικούς μεταλλείων. Ο Nicol διαβεβαίωσε τους Σερβιώτες ότι η γή τους έχει πολύ χρυσό , ενώ παρέστη και στα πρώτα εγκαίνια του χρυσωρυχείου το 1972. Αυτά τα εγκαίνια αφορούσαν την έναρξη των ερευνητικών εργασιών και δοκιμών του εργοστασίου και όχι την καθαυτό παραγωγή. Στους ιθύνοντες της εταιρείας του Καναδά μάλλον φάνηκε ότι το χρυσοφόρο αυτό κοίτασμα ήταν εκμεταλλεύσιμο , γι’ αυτό και το 1972-1973 ίδρυσαν την εταιρεία  ΄΄Ελληνικά Χρυσωρυχεία΄΄ ως  Ε.Π.Ε (Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης) , ενώ το 1973-1974 ξεκίνησε επίσημα η λειτουργία του χρυσωρυχείου Σερβίων στην παραγωγή. Ήταν τότε το πρώτο και μοναδικό στην Ελλάδα.

    Το καθεστώς της εταιρείας από νομικής άποψης εξελίχθηκε , παρόλο που το παραγωγικό αποτέλεσμα της  τη διετία 1973-1975 δεν έγινε γνωστό. Ο νέος τίτλος της εταιρείας ήταν πλέον ΄΄Ελληνικά Χρυσωρυχεία / Hellenic Goldmines Α.Β.Ε.Ε ΄΄ (Ανώνυμη Βιομηχανική Εμπορική Εταιρεία) και ως ανώνυμη εταιρεία εξέδωσε μετοχές με ημερομηνία έκδοσης 24 Μαρτίου 1975. Η έδρα και τα γραφεία ήταν στην Αθήνα , ενώ ο χώρος παραγωγής ήταν το εργοστάσιο χρυσό-εξόρυξης στα Σέρβια. Στον τίτλο της μετοχής διαβάζουμε τυπωμένο επίσημα τα εξής : ΄΄ Μετοχικό κεφάλαιο 5.000.000 δραχμές πλήρως καταβεβλημένου και διηρημένου σε 50.000 ανώνυμες μετοχές των 100 δραχμών η μία ΄΄ .

    Η μετοχική σύνθεση της εταιρείας  ήταν :

       α) 10% σε πέντε Σερβιώτες.

       β) 90% σε άλλους Έλληνες και αλλοδαπούς επενδυτές.

    Ένα μικρό μέρος των μετοχών δόθηκε και στους περίπου 40 εργαζόμενους του χρυσωρυχείου αντί των κανονικών μισθών ,  αλλά ήταν πολύ λιγότερες από αυτές που δικαιούταν.

    Από το 1974 διαχειριστής του εργοστασίου Σερβίων ανέλαβε ο Ανδρέας Νικολακάκης και μέχρι το 1976 ήρθαν  στα Σέρβια , ορισμένοι εγκαταστάθηκαν μάλιστα,  αρκετοί επιστήμονες της εταιρείας , Κινέζοι , Φιλανδοί , Αμερικανοί και ένας Τουρκοκαναδός ονόματι Salman με ειδικότητες  χημικού , γεωλόγου , μεταλλειολόγου , μηχανικού κ.α. . Οι έρευνες τους έδειξαν ότι η περιεκτικότητα του φερτού υλικού ήταν από 0,5 gr / τόνο έως  1 gr / τόνο σε χρυσό , οπότε η παραγωγή αναμένονταν εκμεταλλεύσιμη και συμφέρουσα.

    Λόγω των παραπάνω εξελίξεων έγιναν και δεύτερα εγκαίνια του χρυσωρυχείου Σερβίων ως εργοστάσιο παραγωγής πλέον και όχι έρευνας όπως το 1972 , στις 9 Οκτωβρίου 1975 από τον υπουργό Βορείου Ελλάδος κ. Νικόλαο Μάρτη στο χώρο του εργοστασίου.

    Η μεταλλουργική μέθοδος περιελάμβανε κατεργασία με υδράργυρο , νιτρικό οξύ , μόλυβδο και συντήξεις σε ειδικό αυτόματο φούρνο. Επιπλέον υπήρχε και επόμενο στάδιο ανάκτησης  - μέσω δεξαμενών -  ώστε τα ψήγματα χρυσού από τα απόνερα των πλυντηρίων να συλλέγονται επίσης. Στο εργοστάσιο υπήρχαν οι εξής εγκαταστάσεις :

      α) το Χημείο.

      β) το μεγάλο τόλ όπου στεγάζονταν :

            i) τα γραφεία της διοίκησης του εργοστασίου.

           ii) τα επιμέρους τεχνικά συνεργεία.

      γ) το πλυντήριο , το οποίο αποτελούσε την κυρίως μηχανολογική εγκατάσταση για την                  πλύση του φερτού υλικού και τον εμπλουτισμό του μεταλλεύματος.  

      δ) οι τρείς μεγάλες κατακόρυφες κυλινδρικές δεξαμενές πάνω απ’ το πλυντήριο.

    Για την παραγωγική δραστηριότητα δεν γνωρίζουμε κάποιο επίσημο στοιχείο  , αλλά μάλλον δεν ήταν ικανοποιητική , αφού το χρυσωρυχείο διέκοψε τη λειτουργία του στις αρχές του 1978. Τέσσερα χρόνια εγκατάστασης και έρευνας (1970/71/72/73) και άλλα τόσα παραγωγής (1974/75/76/77) δεν κατέληξαν στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Η είδηση της διακοπής λειτουργίας του χρυσωρυχείου  (αρχές 1978) ασφαλώς διαμόρφωσε μια μελανή κοινωνική ατμόσφαιρα με κύριο ερώτημα απ’ την πλευρά των Σερβιωτών , το ΄΄γιατί συνέβη αυτό;΄΄.

    Ερώτημα δύσκολο να απαντηθεί αφού επισήμως η εταιρεία δεν δημοσίευσε τίποτε για τις αιτίες της διακοπής λειτουργίας. Αργότερα (1980-1981) παρουσιάστηκαν δύο εκδοχές :

   α) η επιστημονικοτεχνική μέθοδος ήταν ακατάλληλη , άρα και τα μηχανήματα που εφαρμόστηκαν. Επίσης ότι το προσωπικό ήταν ανειδίκευτο.

   β) η απώλεια της ηγεσίας της εταιρείας , λόγω του θανάτου του προέδρου Nicol που συνέβη το 1977 ή 1978.

   Μια τρίτη εκδοχή , μη ομολογημένη , υπαρκτή ως ψίθυρος στα Σέρβια ήταν ότι η όλη επιχείρηση ήταν ένα χρηματοοικονομικό ΄΄κόλπο΄΄ για την έκδοση και πώληση των μετοχών της εταιρείας μετά τον Μάρτιο του 1975. Σήμερα κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει την αλήθεια.

   Η λειτουργία του χρυσωρυχείου στα Σέρβια είχε τις εξής τουλάχιστον επιπτώσεις :

   α) Περιβαλλοντικές :

     1. την ρύπανση λόγω της χρήσης υδραργύρου και μολύβδου στη συγκεκριμένη τεχνική τα οποία είναι πολύ τοξικά μέταλλα.

    2. την επιβάρυνση επί τόσα χρόνια χωραφιών και της λίμνης με νιτρικά ανιόντα.

    3. την αλλαγή της μορφολογίας του εδάφους σε μια περιοχή που βρίσκονταν  οι πιο ποιοτικοί και παραγωγικοί αμπελώνες των Σερβίων ,  τους οποίους η λειτουργία του εργοστασίου συρρίκνωσε κατά 50% λόγω μεταφοράς αμμοχώματος.

   β) Κοινωνιολογικές – Εθιμικές

    Η τοποθεσία όπου κατασκευάστηκε το χρυσωρυχείο  αποτελούσε έναν διαχρονικό τόπο αναψυχής των Σερβιωτών ( ήταν οι ΄΄βρύσες Σερβίων΄΄ ) , ο οποίος από ελκυστικός κατάντησε να γίνει στη δεκαετία του 1970 απαγορευμένος.

    Η διακοπή του χρυσωρυχείου στα Σέρβια είχε τις εξής τουλάχιστον επιπτώσεις :

α) την οικονομική εκκρεμότητα των Σερβιωτών μετόχων της εταιρείας (10%).

β) την έξοδο στην ανεργία περίπου 40 ατόμων.

γ) την πλήρη εγκατάλειψη των εγκαταστάσεων που σκουριασμένες λεηλατήθηκαν.

δ) κυρίως όμως την ακύρωση των επενδυτικών σχεδίων που επί μία δεκαετία καλλιεργήθηκαν και τις αντίστοιχες συνέπειες που προκάλεσε αυτή , αν όχι στο σύνολο των κατοίκων , τουλάχιστον σε μια μερίδα αυτών που συνέδεσε την τύχη της με αυτή της εταιρείας.

    Σήμερα είναι πλήρως κατανοητό , έχοντας αυτή την εμπειρία όπως και άλλες που ακολούθησαν , ότι η επιτυχής πορεία του τόπου μας , πέραν των αντικειμενικών συνθηκών , καθορίζεται σε σημαντικό βαθμό απ’ την απόφαση των κατοίκων  να συγκεκριμενοποιήσουν στόχους και να επιδοθούν στον αγώνα που απαιτείται , ώστε να τους πραγματοποιήσουν σ’ένα πλαίσιο διαφάνειας και δικαιοκρατίας της πολιτείας.

Ακολουθούν δύο βίντεο που αφορούν το Χρυσωρυχείο Σερβίων :

ΒΙΝΤΕΟ 1) Η ΕΡΤ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΕΛΛΑΔΑ ''ΧΡΥΣΟΣ ΚΑΙ ΧΡΥΣΟΡΥΧΟΙ ΤΩΝ ΣΕΡΒΙΩΝ'' 

   Το πρώτο βίντεο  (ντοκιμαντέρ)  ΄΄Η ΕΡΤ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΕΛΛΑΔΑ΄΄ (από το ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ) με θέμα <<ΧΡΥΣΟΣ ΚΑΙ ΧΡΥΣΟΡΥΧΟΙ ΤΩΝ ΣΕΡΒΙΩΝ>>  γυρίστηκε  στα τέλη του 1981 και προβλήθηκε στις αρχές του 1982. Στο βίντεο αναγνωρίστηκαν οι εξής Σερβιώτες :

1. Πελοπίδας  Παλάσκας

2. Αλέκος Τσιουκαρδάνης

3. Γιώργος Παναγιωτίδης

4. Νίκος Λάσπας

5. Μενέλαος Μακαρόνας

6. Νίκος Γρηγορόπουλος

7. Ανδρέας Ναζλίδης (απ΄τη Βέροια)

8. Σταματία Παλάσκα

9. Γιώργος Παπαιωάννου (οι 9 πρώτοι είναι και αφηγητές κατά σειρά )

 ενώ διακρίνονται στο βίντεο και οι:

10. Γιώργος Ποντίκης

11. Πέτρος Καλπαϊδης  

12. Γιάννης Παπαδόπουλος

13. Θωμάς Γιαννόπουλος

14. Χρήστος Μαλέτσικος

15. Βασίλης Λαδιάς (μαθητής Γυμνασίου)

16. Αγησίλαος Αγγελόπουλος

17. Μανώλης Κουγιώνης

18. Παναγιώτης Δεμισκής

19. Χρήστος Παναγιωτίδης

20. Πλούταρχος Κουγιώνης

21 Θανάσης Γκαμπούρας

22. Νίκος Μαλέτσικος

23. Παναγιώτης Παλάσκας (μαθητής Δημοτικού)

ΒΙΝΤΕΟ 2) ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΧΡΥΣΩΡΥΧΕΙΟΥ ΣΕΡΒΙΩΝ ΣΤΙΣ 09-10-1975.

Το δεύτερο βίντεο (από το αρχείο του Εθνικού Οπτικοακουστικού Αρχείου) είναι από τα εγκαίνια του Χρυσωρυχείου Σερβίων από τον Υπουργό Βορείου Ελλάδος Νικόλαο Μάρτη στις 09-10-1975. Σε αυτό το βίντεο αναγνωρίστηκαν οι εξής Σερβιώτες :

1. Ηλίας Τσαρμανίδης (Ιερέας)

2. Αλέκος Τσιουκαρδάνης

3. Θεόδωρος Ματάνας